හැඳින්වීම
ලීලාවතී රැජින (ක්රි.ව. 1197-1200, 1209-1210, 1211-1212) ශ්රී ලංකා ඉතිහාසයේ ස්වාධීනව රාජ්ය පාලනය කළ දෙවැනි කාන්තාව ලෙසින් කැපී පෙනෙන්නීය. ඇය පොළොන්නරුවේ මහා පරාක්රමබාහු රජුගේ අගමෙහෙසිය වූ අතර, ඔහුගේ මරණයෙන් පසු රට තුළ පැවති දැඩි දේශපාලන අස්ථාවරත්වය මධ්යයේ, කිහිප වරක් ලංකාවේ අග රැජිණ ලෙස සිහසුනට පත්ව පාලනය කළාය. ඇයගේ ජීවිතය හා පාලනය පිළිබඳ තොරතුරු ප්රධාන වශයෙන් චූලවංශයේ, විශේෂයෙන් එහි 80 වැනි පරිච්ඡේදයේ සඳහන් වේ. ඇයගේ පාලන සමය මධ්යකාලීන සිංහල රාජ්ය බලයේ පිරිහීම හා බිඳ වැටීම සමග සමගාමීව සිදුවිය.
මුල් කාලීන ජීවිතය හා පවුල් පසුබිම
ලීලාවතී රැජිනගේ උපත හා ළමා කාලය පිළිබඳ තොරතුරු චූලවංශයේ අල්ප වශයෙනි. කෙසේ වෙතත්, ඇය ශ්රී වල්ලභ කුමරුගේ සහ සුගලා නම් ඔහුගේ බිරිඳගේ දියණිය බව පැහැදිලිය. ඇයට මානාභරණ නම් සහෝදරයෙක් ද සිටියේය. ඇයගේ තරුණ කාලයේදී, ලංකාවේ දැඩි දේශපාලන අස්ථාවරත්වයක් පැවතිණි. පළමු විජයබාහු රජු චෝල අධිරාජ්යය පලවා හැර රජරට රාජධානිය නැවත පිහිටුවුවද, පසුව දිවයින රජරට, දක්ඛිණදේශ සහ රුහුණ ලෙස කොටස් තුනකට බෙදී ගියේය. මෙම වකවානුව තුළ, ලීලාවතී කුමරියට ඇගේ මස්සිනා මෙන්ම අනාගත සැමියා ද වූ පරාක්රමබාහු කුමරු හමු විය. පරාක්රමබාහු යනු දක්ඛිණ දේශයේ උප රජු වූ මානාභරණගේ පුත්රයා විය. ලීලාවතී සහ පරාක්රමබාහු කුමරුන් විවාහ වූයේ කුමන අවස්ථාවකද යන්න පිළිබඳව පැහැදිලි තොරතුරු නොමැත.
ලීලාවතීගේ පවුලේ අය, විශේෂයෙන් ඇගේ සහෝදරයා වූ රුහුණේ මානාභරණ සහ මව් රැජින වූ සුගලා අතරත්, පරාක්රමබාහු අතරත් සම්බන්ධතා එතරම් යහපත් නොවීය. මානාභරණ පරාක්රමබාහු සමග අවස්ථා කිහිපයකදීම සටන් වැදුණි. මෙම ගැටුම්කාරී අවස්ථාවලදී ලීලාවතී රැජින කුමන ක්රියාමාර්ගයක් ගත්තේදැයි යන්න පිළිබඳව තොරතුරු සඳහන් නොවේ.
මහා පරාක්රමබාහුගේ මෙහෙසිය ලෙස
මහා පරාක්රමබාහු රජුගේ (පළමුවන පරාක්රමබාහු) බලවත් පාලන කාලය තුළ ලීලාවතී බිසවගේ ක්රියාකාරකම් පිළිබඳ තොරතුරු ද අල්පය. අගමෙහෙසිය වශයෙන් ඇයට රාජ මාළිගය තුළ උසස් තත්වයක් හිමි වන්නට ඇත. සිහසුන ඊළඟට උරුම විය යුත්තේ ඇගේ දරුවන්ට වුවද, චූලවංශය පරාක්රමබාහු රජුට දාව ඇයට දරුවන් සිටි බව අනුමාන වශයෙන්වත් සඳහන් කර නැත. ඇය රජු සමග යුද චාරිකාවලට පවා සහභාගී වන්නට ඇතැයි සිතිය හැකි නමුත්, ඒ පිළිබඳ නිශ්චිත තොරතුරු නොමැත.
රාජ්ය පාලන සමයන්
පරාක්රමබාහු රජතුමාගේ මරණයෙන් පසු, ලංකාවේ දේශපාලන තත්වය අතිශයින් අස්ථාවර විය. මේ අවස්ථාවේදී ලීලාවතී රැජින නැවත ඉතිහාස මූලාශ්රවලට පිවිසෙන්නීය.
පළමු රාජ්ය සමය (ක්රි.ව. 1197-1200)
නිශ්ශංකමල්ල රජුගේ (ක්රි.ව. 1187-1196) අභාවයෙන් පසු ඔහුගේ බාල සොහොයුරු වික්රමබාහු රජ විය. මාස කිහිපයකින් පසු ඔහුගේ බෑණා කෙනෙකු වූ චෝඩගංග විසින් ඔහුව බලයෙන් පහ කරන ලදී. එවකට බලවත්ව සිටි කිත්ති සෙනෙවියා විසින් චෝඩගංග ද බලයෙන් පහ කර, තමා රාජ්ය බලය ලබා ගන්නවා වෙනුවට ලීලාවතී බිසව රැජිණ ලෙස අභිෂේක කරවීය. චූලවංශයේ සඳහන් වන පරිදි ඇගේ පාලන කාලයේ මුල් වසර තුන අත් වැරදි නොවුණා යැයි සැලකේ. පරාක්රමබාහු රජුගේ අගමෙහෙසිය ලෙස, සිහසුනට උරුමකම් කියූ අන් අයට වඩා උසස් කුල පරම්පරාවක් ඇයට තිබීම මෙයට හේතුවක් වන්නට ඇත. කෙසේ වෙතත්, ක්රි.ව. 1200 අගෝස්තු 23 දින ඔක්කාක වංශයේ කුමරෙක් වූ සහස්සමල්ල විසින් ඇය රජකමෙන් නෙරපන ලදී.
දෙවැනි රාජ්ය සමය (ක්රි.ව. 1209-1210)
සහස්සමල්ල බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, අයස්මන්ත නම් හමුදා ප්රධානියා විසින් කිත්ති සේනාපති මෙන් රජකම ප්රතික්ෂේප කොට නිශ්ශංකමල්ලගේ අගමෙහෙසිය වූ කල්යාණවතීට සිහසුන පැවරීය. පසුව ළමා ධම්මාසෝක රජු බවට පත් වූයේ ද අයස්මන්තගේ භාරකාරත්වය යටතේය. කෙසේ වෙතත්, ක්රි.ව. 1209 දී අනිකංග මහාදීපාද යටතේ පැමිණි චෝල ආක්රමණික හමුදාව විසින් අයස්මන්ත සහ ධම්මාසෝක මරා දමන ලදී.
මෙයින් දින දාහතරකට පසු, වික්කන්ත සමුනක්ක නම් හමුදා ප්රධානියා විසින් අනිකංග මරා දැමීම හේතුවෙන් ලීලාවතී බිසව නැවතත් ප්රසිද්ධියට පත් විය. චූලවංශය මෙම හමුදා ප්රධානියා “දුෂ්ඨයෙකු” ලෙස හඳුන්වයි. “දුෂ්ඨයා විසින් අනිකංග නම් රජතුමා මරා දමන ලදී. ඉන් අනතුරුව මීට කලින් ද රජ කළ පරාක්රමබාහුගේ අගමෙහෙසිය වූ ලීලාවතී නම් දේවිය අවුරුද්දක් රට කළාය.” යනුවෙන් එහි සඳහන් වේ. ක්රි.ව. 1210 දී දකුණු ඉන්දීය සේනාවක් (“විරුද්ධ පැත්තේ වෙරළෙන් මහා දෙමළ හමුදාවක්”) පැමිණ ලෝකිස්සරගේ නායකත්වයෙන් ලීලාවතී සිහසුනෙන් පහ කළහ.
තෙවැනි රාජ්ය සමය (ක්රි.ව. 1211-1212)
ක්රි.ව. 1210 දී ලෝකිස්සර මුළු ලංකාවම සිය අණසක යටතට ගෙන මාස නමයක් රට පාලනය කළ අතර, පසුව හමුදා නායක පරාක්රම විසින් ඔහුව බලයෙන් පහ කරන ලදී. මෙම “මහා බලපරාක්රමයෙන් යුත් පුද්ගලයා” ලීලාවතී බිසව නැවතත් ක්රි.ව. 1211 දී රැජිණ ලෙස සිහසුනෙහි තැබුවේය. චූලවංශ කතුවරුන්ගේ මනාපයට ඇය පාත්ර වී තිබෙන්නට ඇතැයි සිතිය හැක්කේ “ඉර හඳ පවතිනතාක් කල් රාජ වංශය රාජශ්රීයෙන් බැබළුණාය” යනුවෙන් සඳහන් කර තිබීමෙනි. ඇයගේ මෙම අවසාන රාජ්ය පාලන කාලය මාස හතකට සීමා විය. ඇයගේම ලේ ඥාතියෙකු වූ පරාක්රම පාණ්ඩ්ය විසින් ඇය බලයෙන් පහ කර රජරට රජු බවට පත් විය.
මරණය
පරාක්රම පාණ්ඩ්ය විසින් බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු ඓතිහාසික වාර්තාවල ලීලාවතී රැජින ගැන කිසිවක් සඳහන් නොවේ. පරාක්රම පාණ්ඩ්ය ඇය මැරවූ බවක් සඳහන් නොවෙතත්, ක්රි.ව. 1215 දී ආක්රමණිකයෙකු ලෙස පැමිණි කෲර පාලකයෙකු ලෙස හැඳින්වෙන මාඝ විසින් ඒ දේ කරන්නට ඇතැයි අනුමාන කෙරේ. මාඝගේ ආක්රමණය ශ්රී ලංකාවේ රාජ්ය ඉතිහාසයේ තීරණාත්මක සන්ධිස්ථානයක් විය.
විශේෂත්වය හා දායාදය
ලීලාවතී රැජිනගේ ජීවිතය හා රාජ්ය කාලය මධ්යකාලීන සිංහල රාජ්ය බලයේ පිරිහීම හා ඇද වැටීම සමග සමගාමී වේ. ඇගේ ස්වාමිපුරුෂයාගේ මරණයෙන් පසු ගත වූ විසි හය වසරක කාලය තුළ පාලකයින් නව දෙනෙක් සිහසුනට පත් වූ අතර, දකුණු ඉන්දීය චෝල හා පාණ්ඩ්ය ආක්රමණ තුනක් ද සිදු විය. ලීලාවතීගේ පරම්පරාව (සිංහල-පාණ්ඩ්ය වංශය) චෝලයින් පලවා හැර ස්වදේශික රාජ්යයක් පිහිටුවීමෙන් ලබා තිබූ ගෞරවය මෙම අස්ථාවර කාලය තුළ බිඳ වැටිණි.
ඇය පළමුවන විජයබාහු අයත් වූ සිංහල-පාණ්ඩ්ය වංශයට පැහැදිලිවම අයත් වූ අතර, නිශ්ශංකමල්ල, වික්රමබාහු, චෝඩගංග, කල්යාණවතී රැජින සහ ධම්මාසෝක කාලිංග පරපුර නියෝජනය කළහ. ලංකාව එක්සේසත් කොට ස්වදේශික බලය නැවත ගොඩ නැගූ මහා සිංහල-පාණ්ඩ්ය රජ පරම්පරාවේ අවසන් වැදගත් පාලිකාව ලෙස ලීලාවතී රැජින ඉහළින්ම සඳහන් වේ. ඇයගේ පාලන කාලයෙන් පසු, කෲර මාඝගේ (ක්රි.ව. 1215 - 1236) ආක්රමණයත් සමග දිවයින කොටස් කිහිපයකින් යුත් තරඟකාරී රාජ්යයන්ට බෙදී ගියේය.
සත්ත්ව විද්යාවෙහි
ඇයගේ නමට උපහාර පිණිස, ශ්රී ලංකාවට ආවේණික ටෙට්රාබ්ලෙමිඩේ කුලයට අයත් සන්නාහ මකුළුවකු Shearella lilawati ලෙස නම් කර ඇත.
මූලාශ්ර
චූලවංශය යනු ලීලාවතී රැජින පිළිබඳ තොරතුරු සපයන ප්රධානතම ඓතිහාසික මූලාශ්රය වන අතර, එහි 80 වැනි පරිච්ඡේදය විශේෂයෙන් වැදගත් වේ.